Qlobal

Azərbaycan Respublikasının Böyük Britaniya və Şimali İrlandiya Birləşmiş Krallığındakı fövqəladə və səlahiyyətli səfiri Tahir Tağızadənin APA-nın London müxbirinə müsahibəsi

- Azərbaycan və Böyük Britaniya arasında diplomatik əlaqələrin hazırkı durumunu necə dəyərləndirirsiniz?

- Azərbaycan və Böyük Britaniya arasında əlaqələr tarixidir və strateji tərəfdaşlıq xarakteri daşıyır. Biz bu il Azərbaycan Demokratik Respublikasının 100 illiyini qeyd edirik və həmin bu tarixi köklərə qayıtsaq, ADR-in fəaliyyəti dövründə müəyyən müddət hadisələrin sakit şəraitdə inkişaf etməsində Britaniyanın regiondakı varlığının rolunu xüsusi qeyd etmək yerinə düşərdi. Ötən il ölkələrimiz arasında diplomatik münasibətlərin qurulmasının 25 ilini qeyd etdik. Hazırkı əlaqələrimiz çoxşaxəlidir. Əməkdaşlığımız daha çox energetika sahəsində güclü olsa da, mənim üçün sevindiricidir ki, bu əlaqələr diversifikasiya prosesinin içindədir və son illər digər sahələrdə də əlaqələr böyük rol oynamağa başlayır.

Ənənəvi haldır ki, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti andiçmə mərasimindən sonra ilk xarici səfərini Türkiyəyə edir. Ancaq cənab İlham Əliyev bu dəfə Türkiyə səfərindən Azərbaycana qayıtmayaraq dərhal, növbəti gün Böyük Britaniyanın baş naziri Tereza Meyin dəvəti ilə Londona səfər etdi. Bu, həmin əlaqələrin səviyyəsinin və dinamikasının çox gözəl göstəricisidir. Bu səfər 6-7 saatlıq bir səfər idi. Buna baxmayaraq, səfər çərçivəsində ölkə başçısı Britaniyanın baş naziri, Britaniya XİN-in Avropa və Amerika üzrə dövlət naziri, Beynəlxalq Ticarət və İnvestisiyanın Təşviqi üzrə dövlət naziri, Britaniya Parlamentinin Lordlar və İcmalar Palatasının nümayəndələri, BP şirkətinin rəhbərliyi ilə, eləcə də Buckingham sarayında Kraliça II Yelizavetanın oğlu - York hersoqu ilə görüşlər keçirdi. Bu görüşlərin istər mahiyyəti, istərsə də ruhu məncə strateji tərəfdaşlığın düzgün istiqamətdə və lazımı sürətlə inkişaf etdirildiyinin sübutu idi.

- Azərbaycanla bağlı məlumatların, həqiqətlərin Britaniya cəmiyyətinə çatdırılması üçün səfirlik hansı işləri görür?

London böyük siyasətin oyun meydançasıdır. Bu gün mən əminliklə deyə bilərəm ki, Azərbaycan artıq özünü dünyaya tanıtmaq mərhələsini uğurla arxada qoyub.

Bu gün Azərbaycanın xəritədə harada yerləşdiyini bizdən heç kim soruşmur, britaniyalılar Azərbaycan haqqında məlumatlıdırlar
 
Belə ki, bu gün Azərbaycanın xəritədə harada yerləşdiyini bizdən heç kim soruşmur. Bu, mənim daha öncə səfir olduğum Çexiyada da belə idi, Britaniyada da belədir. Təkcə son bir ay ərzində Azərbaycanla bağlı materiallar çəkmək üçün istər bütün dünyada, istərsə də Britaniyanın özündə kifayət qədər böyük nüfuza malik bir neçə telekanalın çəkiliş qrupu səfirliklə əlaqə saxlayıb. Bu sıraya hətta regiona səfər etmək, çəkiliş aparmaq niyyətində olan həvəskar qruplar da qoşulmaqdadır. Mənim üçün çox ruhlandırıcı haldır ki, həmin çəkilişlərin əsas mövzusu energetikaya deyil, məhz nəqliyyat, turizm, kənd təsərrüfatı, mədəniyyət, tarix və bu kimi digər sahələrə aiddir. Mənə elə gəlir ki, bizim Britaniya ilə ikitərəfli əlaqələrimiz diversifikasiya prosesindən keçdiyi kimi, eyni şəkildə də Azərbaycan anlayışı Britaniya cəmiyyəti üçün energetikadan çox daha geniş bir fenomenə çevrilməkdədir. Düzdür, öncədən də dediyim kimi, burada Azərbaycan anlayışını yaratmağa ehtiyac yoxdur. Britaniyalılar Azərbaycan haqqında məlumatlıdırlar. Sadəcə, həmin anlayışı diversifikasiya etmək, Azərbaycanın tanınmamış tərəflərini Britaniya cəmiyyətinə tanıtmaq məqsədi daşıyırıq. Mən son bir ay ərzində baş vermiş tədbirlərimizi nəzərinizə çatdırmaq istəyirəm. Bu yaxınlarda 9-13 may tarixlərində Londonda ənənəvi olaraq hər il keçirilən Royal Windsor Atçılıq Şousu çərçivəsində Qarabağ atlarının iştirakı ilə "Land of Fire” adlı şou nümayiş olundu. Bu şounu bir neçə gün ard-arda Kraliça II Yelizaveta şəxsən seyr etdi. Çox maraqlıdır ki, at yarışları mədəniyyəti Britaniyada tarixi köklərə malikdir. Kraliçadan tutaraq, ictimaiyyətin bütün sinifləri, bütün sosial təbəqələr həmin bu yarışlara pərəstiş edir. Ona görə, mən bu cür mədəniyyət tədbirlərinin ölkənin ictimaiyyətə müxtəlif aspektlərdən tanıdılması baxımından çox mühüm əhəmiyyət kəsb etdiyini düşünürəm. Daha sonra 23 may tarixində Azərbaycanlı tenor Yusif Eyvazov və Rusiyanın məşhur opera ulduzu Anna Netrebkonun "Royal Albert Hall”da möhtəşəm konserti oldu. Aydındır ki, bu cür tədbirlərdə tamaşaçı reaksiyası ilkin olaraq alqışların intensivliyi ilə ölçülür. Və mən çox xoşbəxtəm ki, "Sevil” operasından Balaşın ariyası, eləcə də Fərhad Bədəlbəyliyə məxsus Ave Mariya əsərləri səsləndirilərkən alqışların intensivliyi heç də Verdi, Puccini və sair əcnəbi bəstəkarların əsərlərinə gələn alqışlardan az olmadı.

Bunlarla yanaşı, mayın 23-də İngiltərə ilə Azərbaycan arasında elmi, mədəni və humanitar əməkdaşlığa töhfə verən çox mühüm bir hadisə baş verdi. 2013-cü ildən Oksford Universitetində fəaliyyətə başlamış Nizami Gəncəvi adına Azərbaycan və Qafqazşünaslıq Elmi Mərkəzinin Universitetin tərkibində daimi mövcudluğu haqqında müqavilə imzalandı. Müqaviləyə əsasən, Oksford Universitetində yerləşən məşhur Bodley (Bodleian) kitabxanalarının birinə Nizami Gəncəvinin adı verildi. London elə bir yerdir ki, burada proseslər sistematik formada gedir və uğur əldə etmək üçün tutarlılıq göstərmək çox önəmlidir. Bu mənada, Oksford Universiteti ilə qeyd etdiyim müqavilənin gerçəkləşməsində İngiltərə-Azərbaycan Cəmiyyətinin həmsədri, Oksford Universitetinin Nizami Gəncəvi adına Azərbaycan və Qafqazşünaslıq Elmi Mərkəzinin Azərbaycan tərəfdən rəhbəri, professor Nərgiz Paşayevanın özünü bu sahəyə həsr etməsi və dayanmadan səy göstərməsinin rolu əvəzedilməzdir. Qeyd etmək lazımdır ki, Britaniya və Azərbaycan arasında mədəniyyət və humanitar sahələrdə əlaqələrin inkişaf etdirilməsinə İngiltərə-Azərbaycan Cəmiyyətinin fəaliyyəti əvəzsiz töhfələr verib və verməkdədir. Cəmiyyətin fəaliyyətinin xüsusiliyi isə ikitərəfli əlaqələrin məhz energetika sahəsindən kənar inkişaf etdirilməsinə töhfə verməsindədir. 

24 mayda isə biz Azərbaycan Demokratik Respublikasının 100 illik yubileyini Londonda təntənəli şəkildə qeyd etdik. Tədbirdə Britaniya XİN-in Avropa və Amerika üzrə Dövlət naziri A. Dunkan, BP şirkətinin Azərbaycanda keçmiş regional direktoru Qordon Birrell və Britaniya cəmiyyətinin bir sıra nüfuzlu şəxsləri iştirak edirdi.

- İki ölkə arasında ticarət dövriyyəsinin artırılması üçün potensial mövcuddurmu? İqtisadiyyatın daha çox hansı sahələrində əməkdaşlıq inkişaf etdirilə bilər?

- Potensial böyükdür. Kənd təsərrüfatı sahəsində əməkdaşlıq inkişaf etdirilə bilər. Ancaq burada iki cür problem mövcuddur.

Bizim tələbələrimizin xaricdə təhsil məqsədilə seçdikləri universitetlər arasında ilk yerlərdə Britaniya universitetləri dayanır

Birinci, Böyük Britaniyanın özünün çox ciddi və sərt sanitar gigiyenik normaları var. İkinci isə Avropa İttifaqının standartlarıdır. Digər əməkdaşlıq etdirilə bilinəcək sahə turizm sahəsidir. Turizm sahəsinə maraq get-gedə artmaqdadır. "BBC 2” telekanalından sonra hal hazırda "Burning Productions” adlı qrup Azərbaycanda çəkiliş aparmaq məqsədilə səfirliyə müraciət edib. Onlar Şamaxıda, Şəki Xan Sarayında, kəlağayı fabrikində, Kişdə yerləşən Alban məbədində, Lahıcda misgərlik zavodunda, eləcə də Bakının müxtəlif yerlərində, o cümlədən Heydər Əliyev mərkəzində, Bakı Bulvarında və sairə yerlərdə çəkiliş aparmaq və müxtəlif mədəniyyət xadimləri ilə görüşmək istəyirlər. Bundan başqa, "Formula 1’’, "Avroviziya’’, Avropa Oyunları, Bakı Prosesi, Bakı Humanitar Forumu kimi beynəlxalq tədbirlərin Azərbaycana nəinki Britaniyanın, ümumilikdə bütün dünyanın marağının cəlb edilməsində böyük əhəmiyyəti var. Bizim vətəndaşlarımız arasında isə Britaniyaya maraq həmişə var. Misal üçün, bizim tələbələrimizin xaricdə təhsil məqsədilə seçdikləri universitetlər arasında təbii ki, ilk yerlərdə Britaniya Universitetləri dayanır.

- İki ölkə arasında Bakı-Londondan başqa, digər şəhərlər üzrə birbaşa aviareyslərin açılması ilə bağlı danışıqlar aparılırmı?

- Aydın məsələdir ki, ölkənin təbliğatında aviauçuşların rolu danılmazdır. Ancaq əlbəttə ki, aviareyslərin açılması nəzərdən keçirilərkən məsələnin biznes tərəfi də ən az mahiyyəti qədər vacib amil kimi götürülür. Mən hələ Çexiyada işlədiyim zaman biz Bakı-Praqa istiqamətinin açılmasına nail olduq, ancaq hazırda bu istiqamət mövsümi əsasda işləyir. Bu baxımdan, hazırda Britaniya şəhərləri arasında Londondan başqa davamlılıq vəd edən istiqamət hələ ki müəyyən edilməyib. Digər tərəfdən, bildiyiniz kimi, bizim səfirlik həm də İrlandiya, İslandiya və Danimarkada da akkreditə olunub. Danimarka- Kopenhagen  aviareysinin açılmasının həm istiqamətin tarixiliyi, həm də inkişaf etməkdə olan əlaqələrimiz baxımından perspektivli ola biləcəyi qənaətindəyəm. Həmçinin, yenicə fəaliyyətə başlayan "Buta Airways”lə artıq səyahət etmiş biri kimi deyə bilərəm ki, bu cür yeni istiqamətlərin açılmasında "Buta Airways” kimi şirkətlərin də uğur qazana biləcəyinə inanıram.

- Azərbaycanın Böyük Britaniyada Ticarət Evinin açılması gözlənirmi?

- Bu, iqtisadi əlaqələrin diversifikasiyasından birbaşa asılıdır. Həm ondan asılıdır, həm də onun bir növ, səbəbidir. Bizim tərəfdaşlığımızın, partnyorluğumuzun 70-80 faizə qədəri neft-qaz, energetika sahəsinə aiddir. Gələcək üçün mən bu evin açılmasını çox perspektivli istiqamət kimi görürəm. Birinci ona görə ki, karbohidrogen ehtiyatları belədir ki, bu gün var, sabah yoxdur. Hazırda bir çox yataqlar kəşf olunsa da, hamımız bilirik ki, bu, sonsuz proses deyil. Uzaq gələcəyi nəzərə alaraq prinsipcə, bu kimi ticarət nümayəndəliyinin açılması əlaqələrin şaxələndirilməsi baxımından məqsədəuyğun ola bilər.

- Böyük Britaniyanın, xüsusilə BP-nin yaxın gələcəkdə Azərbaycanla və ya ümumiyyətlə Xəzər regionu ilə bağlı planları nədən ibarətdir?

- 2017-ci ildə BP ilə Azərbaycan arasında hasilatın pay bölgüsü sazişinin növbəti 25 il müddətinə uzadılması, cənab prezidentin səfəri zamanı BP ilə SOCAR arasında imzalanmış yeni müqavilə BP-nin ölkəmizlə münasibətlərə çox ciddi əhəmiyyət verdiyini bir daha təsdiq edir. Bu tərəfdaşlıqda hər zaman hər iki tərəfin bir birinə sadiq qalması önəmli rol oynayıb. Misal üçün, boru kəmərlərinin tikilməsi zamanı BP həm də ətraf icmalara dəstək vermiş və bu istiqamətdə bir sıra sosial layihələr həyata keçirmişdir. Bundan əlavə, şirkətin Azərbaycanla bağlı fəaliyyətində yerli kontent məsələsini daima nəzərdə saxlaması və BP strukturlarında daha çox azərbaycanlı kadrların işə götürülməsi prinsipinə sadiq qalması BP-nin Azərbaycanın gələcək rifahında, ölkəmizin xüsusən energetika sahəsindəki uğurlarının davamlılığının təmin edilməsində, eləcə də şirkətin Azərbaycanda fəaliyyətinin gələcəkdə də davam etdirilməsində maraqlı olduğunun daha bir göstəricisidir. Sözsüz ki, Azərbaycan da dəfələrlə bu partnyorluğa ciddi yanaşdığını əməldə nümayiş etdirmişdir. 2010-cu ildə Meksika körfəzində neft axını ilə bağlı baş verən hadisənin nəticələrinin aradan qaldırılması müddətində Azərbaycan bir tərəfdaş kimi daima BP-nin yanında olmuşdur. 

- Böyük Britaniyanın Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli ilə bağlı mövqeyi necədir? Britaniya rəsmiləri ilə görüşlərdə onların sərgilədiyi mövqe sizdə hansı təəssüratlar yaradır? Britaniya hökuməti münaqişənin Azərbaycanın mənafeyinə uyğun həllində nə qədər maraqlıdır?

- Biz Azərbaycanın xarici siyasətinin digər istiqamətlərini vurğulayanda yadda saxlamalıyıq ki, bu xarici siyasət milli maraqların əsasında qurulur və milli maraqların qorunmasına yönəldilib.

Britaniya ATƏT-in Minsk qrupunun üzvü deyil və bu, Britaniyanı münaqişənin həlli istiqamətində fəal rol oynamaqdan çəkindirən bir faktordur
 
Ermənistanın Azərbaycana təcavüzü hələ də davam edir. Nəticə etibarilə ölkəmizin 20 faizdən artıq ərazisi işğal altındadır. Bu məsələdə Britaniyanın mövqeyi daima tarazlı və balanslıdır, çünki bu mövqe beynəlxalq hüquq prinsipləri əsasında formalaşıb. Bunu Azərbaycan tərəfi yüksək qiymətləndirir. Sadəcə, Britaniya ATƏT-in Minsk qrupunun üzvü deyil və bu, Britaniyanı münaqişənin həlli istiqamətində fəal rol oynamaqdan çəkindirən bir faktordur. Amma Qarabağ məsələsinin Azərbaycanın xarici siyasətindəki əhəmiyyəti, Azərbaycanın gələcək inkişafı və ölkəmizin Avropadakı beynəlxalq strukturlardakı roluna təsirini, həmçinin Böyük Britaniya və Azərbaycan əlaqələrinin önəmini Britaniya establişmentində çox yaxşı başa düşür və dərk edirlər. Biz bunu Britaniya tərəfinin məsələ ilə bağlı bütün formatlarda səsləndirdikləri mövqelərdə görürük. Misal kimi qeyd edim ki, 2017-ci ilin dekabr ayında Azərbaycan hökuməti ilə Britaniya hökuməti arasında İqtisadi Əməkdaşlıq üzrə Birgə Hökumətlərarası Komissiyanın ikinci iclasının yekun protokolunda ikitərəfli münasibətlərin beynəlxalq hüququn fundamental norma və prinsiplərinə, xüsusi ilə qarşılıqlı olaraq suverenliyə və ərazi bütövlüyünə hörmət əsasında qurulduğu bəyan edilmişdir.

- Britaniyada Azərbaycan diasporunun fəaliyyəti barədə nə deyə bilərsiniz? Bu fəaliyyətin daha da gücləndirilməsi üçün hansı addımlar atılmalıdır?

- Burada üç istiqamət var. Birincisi odur ki, on illərlə fəaliyyət göstərən qeyri-rəsmi strukturların işinə dəstək verilməlidir. Azərbaycan Evi, London Qadınlar Klubu kimi qurumlar buraya daxildir. Biz bayramdan bayrama işləsək, real nəticə əldə edə bilmərik. Buna görə, bu işin sistematik olması çox vacibdir. İkinci istiqamət fərdi fəal insanlarla, burada yaşayan həmvətənlərimizlə işləməkdir. Bu istiqamətdə əsasən, diasporaya aidiyyəti olmayan azərbaycanlıları, əsasən də tələbələri nəzərdə tuturam. Biz bu istiqamət üzrə əlimizdən gələni etməyə çalışırıq. Üçüncü istiqamət isə yeni fəal strukturların qurulması və onların mövcud olanlara maneçilik törətməməsidir. Böyük Britaniyada fəaliyyət göstərən Azərbaycan Qadınlar Assosiasiyası buna gözəl örnəkdir. Bu kimi təşkilatların fəaliyyəti səfirliyin ənənəvi fəaliyyət çərçivəsindən kənar sahələri əhatə edir və kifayət qədər perspektivli istiqamətdir.

- Sergey Skripal və qızı Yuliya Skripalın zəhərlənməsi məsələsində Azərbaycanın mövqeyi necədir?

- Bu məsələdə Azərbaycanın mövqeyi aydındır. Azərbaycan Ermənistanın ölkəmizə qarşı davam edən təcavüzü kontekstində dəfələrlə qeyri-ənənəvi silahlardan böyük əziyyət çəkib. Misal üçün, Ermənistan uzun illərdir ki vaxtı keçmiş və təhlükəli Metsamor Atom Elektrik Stansiyasından regional münasibətlərdə bir təsir (hətta şantaj) vasitəsi kimi istifadə etməyə çalışır. Daha sonra, təmas xəttində Ermənistan tərəfindən qəsdən törədilən və söndürülməsinə imkan verilməyən yanğınlar, su və hava məkanlarının çirkləndirilməsini də mən ölkəmizə qarşı qeyri-ənənəvi silah vasitəsilə şantaj və təzyiq kimi qiymətləndirirəm.

Beynəlxalq birliyin üzvü və müvafiq Konvensiyalara tərəf çıxmış dövlət kimi Azərbaycanın Skripal məsələsində mövqeyi ilk gündən etibarən bundan ibarət olub ki, məkanından və  zamanından asılı olmayaraq, biz kimyəvi silahların istifadəsinin əleyhinəyik. Artıq həmin prosesin implementasiyası, onun mənbələrinin təsdiqlənməsi və ona aid olan detalların aydınlaşdırılması isə Kimyəvi Silahların Qadağan Olunması üzrə Təşkilatın portfoliyasındadır. Bu cür situasiyalarda Azərbaycan hansısa ikitərəfli, ya da məhdud xarakter daşıyan addımların tərəfdarı deyil. Beynəlxalq ictimaiyyətin bir üzvü olaraq hesab edirik ki, bu cür vəziyyətlər üzrə qərarlar çoxtərəfli və ideal şəkildə universal xarakter daşımalıdır. Bu baxımdan, Azərbaycan ilk gündən bu məsələdə KSQT və onun baş katibinin rolunu vurğulayır. Mənə elə gəlir ki, qeyd olunan təşkilatın bəhs olunan məsələ üzrə addımları kifayət qədər şəffaf və konstruktiv idi. KSQT-nin məsələ ilə bağlı hesabatı çıxdıqdan sonra isə Azərbaycan öz mövqeyini həmin hesabata uyğun tutur.

- İki ölkə həm də regional və qlobal təhlükəsizliyə töhfə vermək üçün çalışır. Bu əməkdaşlıqla bağlı nə deyə bilərsiniz?

- Britaniya və Avropa qlobal təhlükəsizliyin əsas elementlərindən biridir. Azərbaycan da daim çalışır ki, istər regional, istərsə də Avrasiya kontekstində təhlükəsizliyin təmin edilməsində rol oynasın.

İki ölkə arasında siyasi dialoq, təhlükəsizlik və iki ölkənin müdafiə konsepsiyaları arasında ziddiyyət təşkil edən heç bir məsələ yoxdur və əlaqələrimiz çox fəaldır
 
Xüsusilə qeyd edirəm ki, iki ölkə arasında siyasi dialoq, təhlükəsizlik və iki ölkənin müdafiə konsepsiyaları arasında ziddiyyət təşkil edən heç bir məsələ yoxdur və əlaqələrimiz çox fəaldır. Ölkələrimiz həm ikitərəfli, həm də beynəlxalq təşkilatlar çərçivəsində beynəlxalq təhlükəsizliyin qorunmasına töhfə verir.