Qlobal

İlk sualı bu oldu: "Türklər farsca danışırlar, yoxsa ərəbcə?”

Bu sözləri Publika.az-a özəl müsahibəsində UNEC İqtisadi Forumunda iştirak etmək üçün Bakıda səfərdə olan dünya şöhrətli alim, Nobel mükafatçısı Əziz Səncər bildirib.

- Dəyərli hocamız, Mardində səkkiz uşaqlı ailədə doğulmusunuz. O illərə qayıdaq?

- Doğrudur. Fermer ailəsində doğulmuşam. 8 bacı-qardaş idik. Bağçamız, tarlamız vardı. Günümüz orada keçərdi. Çox kasıb deyildik, amma ibtidai siniflərdə oxuyanda ayaqqabını ancaq məktəbə geyinərdik. Anam Atatürk sevdalısı olduğu üçün hamımızın təhsil almasından ötrü əlindən gələni etdi. Bacılarımsa yalnız ibtidai təhsil ala bildilər.

- Futbolçu olmaq istəmisiniz...

- Bəli. Çox yaxşı qapıçı idim. Mardinin özfəaliyyət komandalarında oynayırdım. Bir gün bizim aramızdan milli komandaya oyunçular seçməyə gəlmişdilər. Boyum kifayət qədər hündür olmadığı üçün növbəti mərhələyə keçə bilmədim.

- Və elm sahəsində ən uca zirvəyə çatdınız... Nobel mükafatını aldığınızı öyrənəndə bu sevinci ilk kiminlə paylaşmaq istədiniz?

- Həyat yoldaşımla. Doğrudur, o, məndən öncə artıq bilirdi. Amma Türkiyədəki doğmalarıma zəng etmədim. Çünki ağlayacaqlarını, sevincdən həyəcanlanacaqlarını bilirdim. Odur ki, xəbəri verməkçün bir neçə gün gözlədim. Ən əsası isə 96 yaşlı müəllimimlə əlaqə saxladım. İnanın, çox xoşbəxt oldu.

- Əziz hoca, bu gün istər azərbaycanlı, istərsə də türk gənclərimiz təhsil almaq üçün Avropaya, Amerikaya üz tuturlar. Lakin çox vaxt vətənə dönmürlər. Elmi fəaliyyətlərini də qürbətdə davam etdirirlər. Sizcə, onları geri qaytarmağın uğurlu formulu varmı?

- Azərbaycandakı mövcud akademik vəziyyətdən xəbərsizəm. Lakin mən Amerikada təhsilimi tamamlayıb geri dönmək istəyirdim. Bir neçə seçim arasında Diyarbakır Universiteti üzərində dayandım. Çünki Mardinə çox yaxın idi. Müəllimlərdən məsləhət aldım. Öyrəndim ki, bütövlükdə tibb fakültəsinin büdcəsi mənim Amerikadakı laboratoriyamın büdcəsindən azdır. Orada Amerika, Avropa səviyyəsində tədqiqat aparmaq, elm öyrənmək mümkün deyildi. Övladlarımızın elmi fəaliyyətlərini ölkəmizdə davam etmələrini istəyiriksə, onlara bütün imkan və şəraiti yaratmalıyıq. Türkiyəyə xarici ölkələrdən məhsul gətirmək çox çətindir. Bu problemlər aradan qalxmalıdır. Gənc alimlərin maddi və mənəvi sıxıntısı olmamalıdır.

- Qızların təhsilli olması, əmin addımlarla irəliləməsi üçün əlinizdən gələn, hətta gəlməyən hər şeyi etməyə çalışırsınız.

- Qızların oxuması çox önəmlidir. Təhsil qızlara cəsarət verir. Bu, məni çox sevindirir. Hətta sizə maraqlı əhvalat danışacam. Türkiyədə idim. Mənimlə mötəbər görüş təşkil olunmuşdu. 8-9 yaşlı qızcığaz hazırladığı layihəni mənə göstərməyə gəlmişdi. Yanımda 4 mühafizəçi vardı. Sən demə, qızı mənə yaxın gəlməyə qoymayıblar. Cüssəli cangüdənlərlə mübahisə etdi. Yenə icazə vermədilər. O, incə əlləri ilə mühafizəçilərə yumruq vurmuşdu.

(gülürük)

Bu, mənim çox xoşuma gəldi. Qızlara cəsarət verə bilirəmsə, elmə sövq edirəmsə, dünyada məndən xoşbəxti yoxdur. Amerikada qurduğumuz fond vasitəsilə oxumaq imkanı olmayan qızlarımızın təhsil haqqını ödəyirik. Hazırda yanımda 3 tələbəm var, üçü də qızdır.

- Nə gözəl! Qızlarımızn təhsilinə göstərdiyiniz doğmalıq həm də illər boyu Amerikada yaşamağınıza rəğmən, dilinizə, adətlərinizə də olan sədaqətinizdən xəbər verir. Qürbətdə günləriniz necə keçir?

- Açıq deyəcəm. Heç vaxt Amerikada özümü evimdəki kimi hiss etməmişəm. Doğrudur, həyatımın böyük hissəsi laboratoriyada keçir. Amma ailə, millət ali məfhumdur. Onun yoxluğunu daim hiss edirəm. Mədəniyyət, din, dil fərqimiz var. Bizim haqqımızda heç nə bilmirlər. Xanımım amerikalıdır. Onunla tanış olanda türk olduğumu söylədim. İlk sualı bu oldu: "Türklər farsca danışırlar, yoxsa ərəbcə?” Amma indi sizdən, məndən daha çox türkdür.

- 21-ci əsrdə - elmin, texnologiyanın bu qədər inkişaf etdiyi dövrdə pandemiya bəlasına çarə tapa bilmirik. Yəni bir yandan tərəqqi, digər tərəfdən tənəzzül...

- Pandemiya sözünü eşitməkdən bezmişik. Bir gün universitetimizin rektorundan əmr gəldi ki, bütün laboratoriyalar bağlanmalıdır. Təkcə elmi rəhbərlər gələ bilərlər. Mən assistentlərim olmadan, tək laboratoriyada nə edəcəm?! 1 il ərzində belə davam etdi. Hamımız depressiyada idik. Hətta intihar edən əməkdaşlarımız da oldu. Xüsusən də türk tələbə qızlarımız Amerikada universitetlərin yataqxanalarında qalırlar. Tanışları, dostları yoxdur. Ailələrindən çox uzaqdadırlar. Amma 1 ildir ki, şərtlər yumşalıb.

- Ümid edək ki, ən çətin günlərimiz geridə qaldı. Gələcəyin insanını necə təsəvvür, yaxud təsvir edirsiniz?

- Dəyişiklik görmürəm. Bunu çox yerdə söyləmirəm. 40 ildir Amerikada yaşayıram, xanımım amerikalıdır. Çox yaxşı dostlarım da var. Amma Amerikanın İraq, Suriya, yaxud Əfqanıstanda törətdiyi təxribatı görürsünüz. Bunu görüb "insanlıq doğru yoldadır”, "hər şey yaxşı olacaq” deyə bilmərik. Elə ermənilərin Qarabağda törətdiklərini götürək. Biz onlarla tarixən dost olmağa cəhd etmişik. Lakin onlar bizi istəmirlər. Atalarının atasının inandırdıqları yalanlara inanıblar.

- DNT-lərini dəyişə bilmərik?

- (gülür)Allah dəyişdirsin. Bizim qüvvəmiz çatmır.

- Hocam, Azərbaycana səfəriniz haqda da təəssüratlarınızı öyrənmək istərdim.

- Azərbaycan mənim vətənimdir. Bunu hər yerdə deyirəm. Dəvət üçün təşkilatçılara da dərin minnətdarlığımı bildirirəm. Şuşada oldum, Allaha şükrümü ifadə etmək üçün 2 rükət namazımı da qıldım. Bundan böyük xoşbəxtlik yoxdur.