Akademik Əhəd Canəhmədov: “Ən böyük sərmayə məhz elmə qoyulmalıdır” (MÜSAHİBƏ)
Fevral 22
13:03
2017
Canəhmədov Əhəd Xanəhməd oğlu texnika elmləri
doktoru, professor, bir sıra xarici ölkə akademiyalarının akademiki, Azərbaycan
Milli Aviasiya Akademiyasının "Nəqliyyat mexanikası” kafedrasının müdiri, Azərbaycan
Mühəndislik Akademiyasının vitse-prezidenti, «Science and Applied Engineering
Quarterly» (İngiltərə) jurnalının Baş redaktorudur.
- Xoş gördük, Əhəd müəllim. İstərdim ki, öncə ölkəmizdə çox da populyar olmayan tribologiya elmi haqqında məlumat verəsiniz.
Sürtünmə hadisəsindən həmçinin ağır əşyaların kirşə vasitəsilə daşınmasında da istifadə olunurdu. Bu zaman insanlar və ya heyvanlar kirşəni dartaraq ağır daş və ya əşyaları bir yerdən digər yerə daşıyır və beləliklə sürüşmə sürtünmə qüvvəsini dəf edirdi. Bununla onlar həmin əşyaların daşınmasına 30-40% az qüvvə sərf edirdi. Sürüşmə sürtünməsi zamanı da çox böyük itkilər olduğu üçün insanlar yeni axtarışlar aparmağa başladılar və nəticədə vərdənə (katok) ixtira olundu. Ağır daş fiqurlarının köçürülməsində dairəvi ağac vərdənələrindən istifadə olunmağa başlandı. Sürüşmə sürtünməsinin diyirlənmə sürtünməsi ilə əvəz olunması sahəsində toplanmış təcrübə, yeni bir fundamental ixtiraya - çarxın ixtirasına gətirib çıxardı. Bu ixtira sürtünmə müqavimətinin əhəmiyyətli dərəcədə azalmasına imkan verdi.
Elmi fəaliyyətinin əsas istiqamətləri tribologiyada
Sinergetika və fraktallar, materialların dağılma mexanikası, friksion
qarşılıqlı təsirin mezomexanikasıdır.
Ə.X. Canəhmədov 8 monoqrafiya, 3 elmi kəşf və 370-ə yaxın elmi məqalə və patentin müəllifi
və həmmüəllifidir. Azərbaycan və xarici ölkələr üçün 20-dən artıq elmlər
doktoru və elmlər namizədi hazırlayıb. 15-dən çox orden və medalla təltif
olunub.
Qlobal.az akademik Əhəd Canəhmədovla müsahibəni təqdim edir
- Xoş gördük, Əhəd müəllim. İstərdim ki, öncə ölkəmizdə çox da populyar olmayan tribologiya elmi haqqında məlumat verəsiniz.
- İlk
olaraq tribologiya sözünün mənşəyini araşdıraq. Tribologiya-sürtünmə və eyni
zamanda bu prosesin baş verməsi haqqında elmdir. Tribologiya qədim yunan
sözüdür. "Tribos” sürtünmə, "loqos” isə elm deməkdir. Sürtünmə haqqında elm –
tribologiya sözünün mənası belədir. Tribologiya çox qədim bir elm sahəsidir. Bu
gün tribologiya - sürtünmə, yeyilmə və yağlama kimi üç elmi istiqaməti özündə
birləşdirən fundamental bir elmdir. Sürtünmə - təbiətin nadir möcüzəsidir.
O, insanlara istilik və od bəxş etmiş, qısa bir zamanda təyyarəni, sürət
qatarını və avtomobili dayandırmaq imkanı yaratmış, kimyəvi reaksiyaların sürətini
yüz min dəfə artırmış, insanın səsini qramafon valına yazmış, tarı və kamanı səsləndirib
bizlərə çatdırmış və s. Hələ bu günə
kimi sürtünmənin bir çox cəhətləri insanlar üçün sirr olaraq açılmamış qalır.
Tribologiyanın bəzi qanunlarını insanlar çox qədimdən bilir və onlardan necə
istifadə etməyi öyrənirlər. Belə ki, paleolit dövründəki insan od almaq üçün
çaxmaq daşından istifadə edir. Beləliklə, insanın təbiət üzərindəki ilk böyük qələbəsinin,
yəni mexaniki hərəkətin istiliyə çevrilməsinin əməli surətdə kəşf edilməsi bəşər
tarixi üçün ölçülməz dərəcədə əhəmiyyətli idi.
Sürtünmə hadisəsindən həmçinin ağır əşyaların kirşə vasitəsilə daşınmasında da istifadə olunurdu. Bu zaman insanlar və ya heyvanlar kirşəni dartaraq ağır daş və ya əşyaları bir yerdən digər yerə daşıyır və beləliklə sürüşmə sürtünmə qüvvəsini dəf edirdi. Bununla onlar həmin əşyaların daşınmasına 30-40% az qüvvə sərf edirdi. Sürüşmə sürtünməsi zamanı da çox böyük itkilər olduğu üçün insanlar yeni axtarışlar aparmağa başladılar və nəticədə vərdənə (katok) ixtira olundu. Ağır daş fiqurlarının köçürülməsində dairəvi ağac vərdənələrindən istifadə olunmağa başlandı. Sürüşmə sürtünməsinin diyirlənmə sürtünməsi ilə əvəz olunması sahəsində toplanmış təcrübə, yeni bir fundamental ixtiraya - çarxın ixtirasına gətirib çıxardı. Bu ixtira sürtünmə müqavimətinin əhəmiyyətli dərəcədə azalmasına imkan verdi.
Hal-hazırda qəti müəyyən edilib ki, insanlar ən azı
5000 ildən artıqdır ki, təkərli minikdən istifadə edirlər. Bunu Baş Qafqaz dağ
silsiləsindən cənubda yerləşən təpələrdən bizim eradan əvvəl 3000-2500-cü illərə
aid olan qədim təkərli arabaların çox saylı tapıntıları xəbər verir. İstisna
edilmir ki, təkərli miniklər məhz bu bölgədən, Kür və Araz vadilərini əhatə edən
ərazidən, nəinki Mesopotamiyaya, həmçinin Ukrayna çöllərindən keçərək Qərbi
Avropaya daxil olub. Belə ki, bir ehtimal da var ki, çarx bir-birindən asılı
olmayaraq Avropa və Asiyanın bir sıra bölgələrində icad edilib. Bizim eradan əvvəl
IV minilliyin sonunda hazırlandığı güman edilən qədim çarxın qalıqları yaxın
zamanlarda Bolqarıstanda tapılıb.
Sürtünmə yolu ilə odun alınması
İki cüt çarx üzərində olan arabaların məşhur təsvirlərindən
ən qədimi Şumerlərə məxsus olub təxminən bizim eradan əvvəl 3500-cu ilə aiddir. İki və dörd təkərli arabalar - torpağa basdırılmış
qədim Şumer şəhərləri Uruk və Ur, həmçinin Elamanın paytaxtı Suzi şəhərində
aşkar edilib. Bizim eradan əvvəl 3000-ci il üçün ulaqlar qoşulmuş arabalar
Mesopotamiyada artıq geniş yayılmışdı.
Ehtimal olunur ki, Hindistanda çarxlı arabalar bizim eradan əvvəl 2500-cü, Çində
isə 1500-cü ildə meydana çıxıb. Bir çox alimlər Şumerin ilk sakinlərinin
şimal-şərqdən gəldiklərini təkidlə qeyd edirlər. Alimlərin fikrincə Şumer, Elam
və Hurri mədəniyyətlərini yaradanlar bir etnik zümrə olmayıb qarışıqdır və
onların arasında atlı, köçəri prototürklər xüsusi yer tuturdu. Türklərin qədim "dəmirçi babaları"nın
Şumerə mədənçilik mədəniyyəti gətirməsi və sənət
vüsəti qazanması haqqındakı fikirləri arxeoloji qazıntılar da təsdiq edir.
Çarxlı nəqliyyatın sonrakı inkişafının əsasən üç
amil - çarxların konstruksiyasının təkmilləşdirilməsi, yolların keyfiyyətinin
yaxşılaşdrılması və daha güclü qoşquya köçməklə müəyyən
edilməsi ilə xarakterizə olunur. Bizim eradan əvvəl III minillikdə Qafqazda,
Mesopotamiyada, Elama və Suriyada meydana gələn 3 ağac hissədən quraşdırılan
iri çarxlı arabalar, ehtimal ki, bir neçə on əsrlər ərzində mövcud olub. Amma
artıq təxminən bizim eradan əvvəl 2500-cü ilə doğru Mesopotamiyada hərbi cəng
arabaları - təkərləri diametri nəzərə çarpacaq dərəcədə fərqli olaraq aydın ifa
olunmuş iri çənbərə, dörd dəndənə və tərpənməz oxa oturtmaq üçün deşiyi olan
çarx topuna malik təkçarxlı arabalar geniş yayılmağa başlayıb. Təkərlərin
sonrakı təkmilləşdirilməsi ağac çənbərlərə metal (güman ki, mis) qurşaq
taxılması və dəndənələrin sayının 6-8-ə qədər artırılmasından ibarət olub. Elə
həmin yuxarıda adları çəkilən ərazilərdə at ayaqlarının nallanmasına təsadüf edən
tapıntılar əldə olunub. Böyük məsafələri qət edərkən at dırnaqlarının yeyilməsinin
qarşısını alan nal kimi bir ixtiranın kəşf olunması qədim türk mədəniyyətinin
çox-çox zənginliyindən xəbər verir. Aparılan tarixi araşdırmalar və tədqiqatlar
bir daha sübut edir ki, Azərbaycan texniki mədəniyyətinin başlanğıcı ən azı
eramızdan əvvəl 3000-ci ilə təsadüf edir.
Yuxarıda qeyd olunanlara eyni zamanda arabaların
daha da normal işləməsi üçün onların oxunun yağlanması da diqqət mərkəzində olub.
Tədqiqatlar göstərir ki, araba oxlarının yağlanması üçün əsasən heyvan piyindən
və neft məhsullarından istifadə olunardı. Belə yağlayıcı maddələr buxar maşının
ixtirasına qədər (1801-ci il) demək olar ki, hər yerdə istifadə edilirdi. XX əsrin
əvvələrində mineral yağlardan geniş istifadə olunurdu. Lakin, XX əsrin 30-cu
illərinin axırlarında sintetik yağlar daha geniş tətbiq olunmağa başlandı.
Sübüt olunub ki, çağdaş dünyamızda mövcud olan
enerjinin 1/3 hissəsi sürtünməyə sərf olunaraq itkiyə gedir. Ona görə də
insanlar bu istiqamətdə faydalı iş əmsalını, heç olmasa, yarım faiz belə
artırsalar, dünya enerjisinə çox böyük töhfə vermiş olarlar. Tribologiya həyatın
bütün sahələrinə sirayət eləyib. Məişətdən tutmuş texnikanın bütün sahələrinə,
o cümlədən, aviasiya, neft, sənaye, kənd təsərrüfatı və digər müxtəlif sahələrə
qədər sürtünmə enerjisindən istifadə olunur.
Təkərli araba (eramızdan 3000 il əvvəl)
- Bəs, elmin bu sahəsi ilk dəfə nə vaxt tribologiya
adlandırılmağa başlandı?
- XX
əsrin 60-cı illərindən bu çox vacib elmi sahəyə yeni bir nəfəs gəldi. Elə o
vaxtdan bu sahə tribologiya adlandırılmağa başlandı. Bu, ilk dəfə İngiltərədə
baş verdi. Məhz bundan sonra bu sahəyə böyük diqqət göstərildi, daha çox maliyyə
ayrıldı. Cünki bəlli oldu ki, nəhəng, bahalı texnikalar müəyyən müddətdən sonra
yeyilərək sıradan çıxır, amma bu və ya digər formada bunun qarşısını almaq, bu
sahədə daha az itkilərin qarşısını almaq, qənaət etmək mümkündür. Bəzən el
arasında deyirlər ki, filan metal pisdir, tez sıradan çıxır, tez xarab olur.
Pis metal yoxdu, pis mütəxəssis, pis mühəndis var. Tutaq ki, siz, məsələn, kəsmək
üçün bıçaq və ya mişar hazırlayırsınız. Onların materialını düzgün seçməyəndə
onlar əlbəttə ki, tez sıradan çıxacaq. Deməli, burada günah poladda yox, mütəxəssisdədir.
Məhz mütəxəssisin səhvi ucbatından o alətlər tezliklə faydalılığını, daha dəqiq
ifadə eləsək, faydalı iş əmsalını itirəcək.
- Əhəd müəllim, nə qədər acı olsa da, bu bir danılmaz
faktdır ki, elm cəmiyyətimizdə, ölkəmizdə, təəssüf ki, bir o qədər də populyar
sahə deyil. Amma bu da bir həqiqətdir ki, hər hansı xalqın, millətin, dövlətin
dünyaya inteqrasiyası, dünyada söz sahibi olması üçün vacib olan şərtlərdən
biri də elmin səviyyəsidir. Qəribədir, həyatımızı konfortlaşdıran, möcüzələri, ağlasığmaz
fantaziyaları, lori dildə desək, nağılları reallığa çevirən elmdir, ancaq bəzi
cəmiyyətlər, insanlar hələ də cəhalətə meyllidirlər. Məsələn, biz konkret
olaraq Azərbaycanda elmə marağı artırmaq, populyarlaşdırmaq üçün hansı addımları
atmalıyıq?
- Çox
vacib bir məqama toxundunuz. Bu hazırda bütün dünyanı düşündürən məsələdir. İstər
fundamental, istərsə də tətbiqi elm mütləq iqtisadiyyatda öz ifadəsini
tapmalıdır. Əgər hər hansı elmi sahə iqtisadi cəhətdən faydasızdırsa, deməli,
onun heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Elmi kəşflər, ixtiralar dünya iqtisadiyyatına nə
qədər çox səmərə, xeyir verirsə, bir o qədər dəyərli olur. Məsələn, siz bir
texniki avadanlıq, maşın icad edirsiniz. İstifadə olunmaq üçün təbii ki, bu
ixtiranız satışa çıxarılmalıdır. Əgər həmin məhsulun alıcısı yoxdursa, o zaman
o elmi kəşfiniz kimə lazımdır? Elmin əhəmiyyətliliyi birbaşa onun iqtisadi cəhətdən
səmərəsi ilə bağlıdır. Bu, məsələnin bir tərəfi. Digər tərəfdən, hər hansı elmi
sahənin uğur qazanması üçün zaman, zəhmət və ən əsası maliyyə lazımdır. Elm və
iqtisadiyyatı bir-birlərindən ayrı təsəvvür eləmək mümkün deyil. Elm
iqtisadiyyatın nüvəsi, daha doğrusu, özüdür. Ən böyük sərmayə məhz elmə
qoyulmalıdır. Elmə nə qədər çox sərmayə yatırsan, bir o qədər çox qazanacaq, xeyir
götürəcəksən. Eyni zamanda da dünyada səninlə hesablaşmaq zorunda qalacaqlar.
Bunu mən qabaqcıl dünya ölkələrinin təcrübəsinə əsaslanaraq deyirəm. Məsələn,
Amerika Birləşmiş Ştatları federal büdcənin təqribən 50, 60 faizini elmə
ayırır. Eyni zamanda, ştatların büdcələrinin elmə ayrılan hissəsi ən azı 20-30
faiz təşkil edir. Bir sıra nəhəng şirkətlər də büdcələrindən bu sahəyə illik
10-15 faiz ayırırlar. Nəticə göz qabağındadır, zənnimcə, şərhə ehtiyac yoxdur.
- Bəs, Avropa ölkələrində vəziyyət necədir?
- Avropada
da vəziyyət təqribən eynidir.
- Azərbaycanın bu baxımdan dünyanın qabaqcıl ölkələrinin
cərgəsində olması üçün nə qədər zaman lazımdır?
- Biz
ilk növbədə elmin müxtəlif sahələrinin tətbiqi yolunu tapmalıyıq. Əldə
etdiyimiz nəticələrlə dünyaya çıxmalı, dünya bazarlarında alıcı tapmalı, ölkəyə
valyuta axını üçün çalışmalıyıq. Digər tərəfdən, ölkəmizdə Ümumi Daxili Məhsulun
səviyyəsini ən azı 10 dəfə artırmalıyıq ki, bu baxımdan təxminən Qərb, Avrova
ölkələrinə yaxınlaşa bilək. Bunun üçün əlbəttə, zamana ehtiyac var, amma ilk
növbədə ölkəmizdə elmə sərmayə qoyulmalıdır. Məhz bu sərmayə nəticəsində elmi-tədqiqat
institutları, labaratoriyaları fəaliyyət göstərməli, onların müasir
avadanlıqalrla texniki təminatı təhciz olunmalıdır. Elm adamının maddi təminat
problemi olamadığı təqdirdə, elmə maraq da olacaq, elm bir sahə olaraq cəmiyyətdə
populyar da olacaq. Hər bir insan zəhmətinə, fəaliyyətinə verilən qiymətdən, dəyərdən
məmnun olur. Müəyyən peşə sahiblərinin, o cümlədən, elm adamlarının diqqət və
qayğıya xüsusi ehtiyacı var.
- Azərbaycanda sənayeni inkişaf etdirmək üçün ilk
olaraq hardan başlamaq lazımdır, hansı addım atılmalıdır?
- Təkrar
kimi səslənməsin, yenə də deyirəm, ilk növbədə elmin maliyyələşdirilməsindən
başlamaq lazımdır. Bundan sonra digər mərhələlərə adlamaq olar. Növbəti mərhələ
isə labaratoriyadır. Bu mərhələ 10-15 il də uzana bilər. Bəli, elmdə qazanılan
nailiyyəti praktikada tətbiq etmək üçün bəzən uzun bir zamana ehtiyac olur.
Bizim bir çox iş adamlarında qəribə bir xüsusiyyət var. Onlar deyirlər ki, bu
gün sərmayə qoyuramsa, sabah qazanc götürməliyəm. Bu düşüncəylə fundamental
olaraq heç nəyə nail olmaq olmaz. Uğur tədricən, mərhələ-mərhələ əldə edilə bilər.
Əvvəl elmi labaratoriyalarda tədqiqatlar aparılmalı, sonra bu iş praktiki
labaratoriyalarda davam etdirilməlidir. Sonra növbə sənaye sınaqlarına gəlir və
lap sonda geniş miqyasda istehsala rəvac verilməlidir. İstehsalın həcmi də
bilavasitə tapdığı bazarın miqyasından asılıdır. Ən xırda, ilk baxışda əhəmiyyətsiz
görünən detallar, məsələn, kəşf və təqdim etdiyin məhsulun dizaynı belə bazarın
miqyasına, alıcılıq qabiliyyətinə təsir göstərə bilər. Təklif etdiyin məhsul mövcud
standartlara mütləq cavab verməlidir. Azərbaycan gənc müstəqil ölkədir. Bu sahədə
müəyyən problemlər, həllini gözləyən məsələlər var və inanaq ki, zaman keçdikcə,
bunlar öz həllini tapacaq. Ötən il cənab prezident İlham Əliyev sənayeləşmə ilə
bağlı çox vacib bir sərəncam imzaladı. Həmin sərəncamdan irəli gələn məsələləri
vaxtında həll etsək, fasilələrsiz, davamlı şəkildə yerinə yetirsək, yəqin ki,
müəyyən bir müddətdən sonra uğurlu nəticələr əldə edə biləcəyik.
- Bu yaxınlarda 70 yaşınız tamam oldu. Bu münasibətlə
Sizi təbrik edir, uzun ömür, can sağlığı, yeni elmi nailiyyətlər arzulayıram. Siz
bütün bəşəriyyətə, dünya elminə, iqtisadiyyatına misilsiz töhfələr verən kəşflər,
ixtiralar, dünyanın ən böyük alimlərinin stolüstü kitabına çevrilən elmi
monoqrafiyalar, kitablar yazmaqla zəngin bir ömür yaşamısınız. Günü bu gün də
xalqımızı, dövlətimizi dünya ölkələrində təşkil olunan elmi konqreslərdə,
konfranslarda, simpoziumlarda layiqincə təmsil edirsiniz. 70 yaşın zirvəsindən
dönüb arxaya baxanda hansı hissləri keçirirsiniz?
- Xoş
sözlərə görə təşəkkür edirəm. Belə bir ömür yaşadığıma görə özümü xoşbəxt hesab
eləyirəm. Amma bir narahatçılığım var: vaxt sürətlə keçir. Mənimsə hələ
tamamlaya bilmədiyim bir çox işlər var. Hansı ki, düşünürəm həmin işləri
tamamlaya bilsəm bəşəriyyətə zərrə qədər də olsa xeyrim dəyə bilər. Hər bir elm
adamı bəşəriyyət qarşısında çox böyük bir məsuliyyət daşıdığını heç zaman
yaddan çıxarmamalıdır.
- Tribologiya elminin pəncərəsindən baxsaq, qocalığı
insanın zamanla uzun müddətli sürtünməsinin nəticəsi hesab eləmək olarmı?
- Məcazi
mənaya malik olsa da, maraqlı sualdır. Amma qocalmanın sürtünmə ilə əlaqəli
olduğunun elmi əsasları da var. İnsan bədənindəki oynaqların hamısında sürtünmə
gedir. Oynaqların hər birində maye var və bu qapalı sistemdədir. Zaman keçdikcə,
xüsusilə nisbətən az hərəkət edən insanlarda
həmin maye məhz sürtünmə nəticəsində xüsusiyyətini dəyişir, keyfiyyətini
itirir. Lori şəkildə bu mayeni texnikada istifadə olunan yağlarla müqayisə etmək
olar. Texniki vasitələrdəki həmin yağları vaxtlı-vaxtında dəyişmək olur, amma
insan oynaqlarında bunu etmək mümkün deyil. Bəzən gənc bir adamın axsadığını və
ya oynaqlarından şikayətləndiyini görürük. Bu, bilavasitə həmin adamın
oynaqlarındakı mayenin, belə deyək də, daha tez keyfiyyətsiz hala düşməsinin fəsadıdır.
Ümimiyyətlə, sürtünmə təbiətin insanlara bəxş etdiyi ən böyük möcüzələrdən
biridir. Bunun xeyriylə yanaşı, göründüyü kimi ziyanı da mövcuddur. Bir daha
sübut olur ki, insan həyatı sürtünməsiz mümkün deyil.
Sürtünmənin modeli
- Bu günlərdə Sizin "Həqiqətin fəlsəfəsi” adlı elmi-fəlsəfi
traktatınız nəşr olundu. Siz o əsərdə ilk dəfə Fövqəlmühəndis anlayışını,
terminini elmə gətirdiniz. Bir qədər bu barədə danışmağınızı istərdim.
- Kainatın
yaranması, varolma səbəbləri məni hər zaman düşündürüb. O məşhur və əvəzedilməz
dörd ünsür – su, od, hava, torpaq kim tərəfindən yaradıldı, necə yaradıldı?
Ümumiyyətlə, insan niyə var oldu? Bu varlıq lazım idimi? Bəlkə heç lazım
deyildi? Bu, nə vaxta qədər davam edəcək? Sonsuzluğa qədərmi? Yoxsa bunun bir
sonu var? Və sairə və ilaxır... Həyatı dərk etməyə başlayandan bəri həmişə bu
suallar məni düşündürüb. Məhz bu suallara cavab tapmaq üçün bütün cəsarətimi
toplayıb "Həqiqətin fəlsəfəsi”ni yazmağa başladım. Əlbəttə, bu mövzuda dünyada yüzlərlə
kitab yazılıb. Amma mən məsələyə mühəndis rakursundan yanaşmağa, o sualları mühəndis
təfəkkürü ilə cavablandırmağa çalışdım. Deyirlər dünya, kainat ilahi qüvvə tərəfindən
yaradılıb. Kimsə onun adına Allah, kimsə Boq, kimsə Qod, kimsə Tanrı və s.
deyir. Əgər söhbət yaratmaqdan gedirsə və mühəndisliyin ən vacib xüsusiyyəti
yaratmaqdırsa, düşündüm ki, bütün bu varolmanın səbəbi, bu yaradıcı enerjinin,
qüvvənin, kainatı yaradanın adı Fövqəlmühəndisdir. Və bu prizmadan çıxış edərək
qarşıya qoyulan suallara cavab tapmağa çalışdım. İstədiyimə nə dərəcədə nail
olub-olmadığımı əlbəttə, əsəri oxuyanlar
söyləyə bilər.
- Böyük partlayış iddiasına münasibətiniz necədir?
- Böyük
partlayış ideyası öz-özlüyündə polemikaya açıq və çox maraqlı bir ideyadır.
Böyük partlayış... Nə qədər təzadlı olsa da nəticədə bunun özü bir yaradıcı
enerji olub. Əlbəttə, bu barədə çox danışmaq olar, bu ayrıca diskussiya
mövzusudur.
- Siz gərgin bir iş rejiminə maliksiniz. Həyatınız
yollarda, təyyarələrdə, elmi yığıncaqlarda, elmi-tədqiqat institutlarında,
labaratoriyalarda, kitabxanalarda keçir. Müxtəlif görüşlər, mühazirələr... Əlbəttə,
hər bir insan kimi Siz də yorulursunuz, Sizin də istirahətə ehtiyacınız var. Özünüzü
ən çox harda rahat hiss edirsiniz və yorğunluğunuz canınızdan çıxa-çıxa
düşünürsünüz ki, bütün bu işləri görməyə, bu gərginliyə, bu cür yorulmağa dəyərdi.
- Mən
çox sıx iş qrafikində çalışıram. Ən azından 1-2 aylıq iş qrafikim öncədən
tutulur. Sonra bu qrafik həftələr, daha sonra günlər üzrə təsnifatlaşdırılır. Nə
vaxt, saat neçədə kiminlə görüşəcəyəm, harda, hansı ölkədə, hansı konfransda,
hansı akademiyada, hansı dildə çıxış edəcəyəm, mühazirə oxuyacağam. Əlbəttə, bu
cür qrafikdə işləmək heç də asan məsələ deyil. Əgər mən nəzərdə tutulan işləri
görürəmsə, bu günün işi sabaha, bu həftənin işi növbəti həftəyə, bu ayın işi gələn
aya qalmırsa, özümü daha rahat, daha gümrah, daha enerjili hiss edirəm. Və bu
xoş əhval-ruhiyyə ilə, xoş ovqatla vaxtımı ailəmlə, nəvələrimlə, təbii ki həm də
dostlarımla birlikdə keçirməkdən xüsusi ləzzət və gələcək işlərimi görmək üçün
güc, enerji alıram.
- Hal-hazırda hansı elmi əsər üzərində işləyirsiniz?
- Hazırda
traktat janrında qələmə aldığım "Mühəndislik fəlsəfəsi” kitabının davamı üzərində
işləyirəm. Ümidvaram ki, yay aylarında bu əsəri yazıb bitirəcək və nəşrə təqdim edə biləcəyəm.
- Müsahibəyə görə təşəkkür edirəm!
Söhbətləşdi:
Samir
Sədaqətoğlu