Dinin tədrisi
Noyabr 12
00:23
2017
Nadir İsrafilov
Təhsil eksperti
"Əgər kimsə fikirləşirsə ki, Azərbaycanda fəaliyyət göstərən orta məktəblərdə din tədris olunacaq, bu, mümkün deyil. Orta məktəblərdə din heç vaxt tədris olunmayacaq.”
Bunu Dini Qurumlarla
İş üzrə Dövlət Komitəsinin sədr müavini Gündüz İsmayılov "Dini maarifləndirmə işi: Mövcud vəziyyət və imkanlar” konfransında çıxışında deyib.
Bunun səbəbini açıqlayan G.İsmayılov bildirib ki, Azərbaycanda din dövlətdən ayrı olduğundan, orta məktəblərdə din tədris oluna bilməz: "Lakin dinlə bağlı bilikləri özündə ehtiva edən fənn tədris olunmalıdır və olunur. Orta məktəblərdəşəriət tədris oluna bilməz. Ancaq dinlə bağlı bilikləri verən fənn tədris oluna bilər ki, bununla bağlı "Həyat bilgisi" adlanan dərslik var. Məsələ burasındadır ki, "Həyat bilgisi "dərsliyinin içərisindəki mövzuları yetərli hesab etmirik".
Bunun səbəbini açıqlayan G.İsmayılov bildirib ki, Azərbaycanda din dövlətdən ayrı olduğundan, orta məktəblərdə din tədris oluna bilməz: "Lakin dinlə bağlı bilikləri özündə ehtiva edən fənn tədris olunmalıdır və olunur. Orta məktəblərdəşəriət tədris oluna bilməz. Ancaq dinlə bağlı bilikləri verən fənn tədris oluna bilər ki, bununla bağlı "Həyat bilgisi" adlanan dərslik var. Məsələ burasındadır ki, "Həyat bilgisi "dərsliyinin içərisindəki mövzuları yetərli hesab etmirik".
"Biz öz keçmişimizi, tariximizi, mədəniyyətimizi bilməsək, şəxsiyyətlərimizi
tanımasaq, hansısa xalqlarla müəyyən məsələlərdə üz-üzə gələndə deməyə kifayət
qədər sözümüz olmaz . Mədəniyyətimizi, ənənələrimizi necə qoruyuruqsa, dinimizlə
də bağlı bu proses getməlidir. Bu haqda bilgilər əlbəttə ki, məktəblərdə verilməlidir”.
Bu sözləri bir müddət əvvəl Dini Qurumlarla iş üzrə Dövlət Komitəsinin sədrı
Mübarız Qurbanlı deyıb.
Məsələyə tanınmış təhsil eksperti
Nadir İsrafilov münasibət bildirib.
"Bu heç də yeni məsələ
olmayıb birinci dəfə deyiıl ki, gündəmə gətirilir. Yəqin ki, ictimai
həyatımızda ikinci elə bir hal olmayıb ki, cəmiyyət üzvlərinin dini
maariflənməsi məsələsi bu qədər ortalığa atılmamış olsun, ölkəmizin təhsil
praktikasında ikinci elə bir hal olmayıb ki, "orta məktəblərdə dinin tədrisinə
ehtiyac varmı” sualı kimi bir məsələ ətrafında bu qədər mübahisə və müzakirələr
aparılsın, zaman-zaman, təkrar-təkrar gündəmə gətirilsin, disskusiyalara,
debatlara, polemikalara səbəb olsun, özünə bu qədər tərəfdar və ya əleyhdar
toplasın, bir çoxlarını tərəddüddə saxlasın. Söhbət heç də kimin və ya
kimlərinsə dinə münasibətindən, inanclarından, materialist və ya idealist
olmasından, konkret olaraq fərdi düşüncə və baxışlarından getmir və gedə də
bilməz.
Maraqlı və düşündürücü olan məsələnin başqa tərəfidir. Zaman-zaman məsələnin bir problem olaraq ortalığa atılması, di gəl onun həll istiqamətində hansısa əməli bir işin görülməməsi.
Maraqlı və düşündürücü olan məsələnin başqa tərəfidir. Zaman-zaman məsələnin bir problem olaraq ortalığa atılması, di gəl onun həll istiqamətində hansısa əməli bir işin görülməməsi.
Yəni dini mariflənmə,
gənclərin və yeniyetmələrin dini təhsil məsələləri kompaniya xarakteri
daşımaqdan o yana gedə bilməyib, müəyyən radikal və ekstremist hadisələrlə bağlı yada salınıb, mətbuat və televiziya kanallarının
gündəmini zəbt edib, qısa sürədən sonra dərhal da unudulub. Dövlət və dini
qurumların yetkililərinin, millət vəkilləri və ekspertlərin fikirlərində
müəyyən yaxınlıq və həmrəylik olsa belə məsələnin çözülməsi istiqamətində
konkret və praktik addımların atılmasının şahidi olmamışıq. Baxmayaraq ki,
hamımız fərqli yanaşma və baxışlarımıza rəğmən ümumilikdə kimlərinsə
müxtəlif qruplaşmaların, dini məzhəblərin təsiri altına düşməsində məhz
maariflənmənin, dini bilgilərin yetərli olmaması ilə bağlı yekdil
qənaətdəyik və məhz uşaq yaşlarından din barədə məlumatsız olanların belə
təsirlərə daha tez məruz qalmalarını təsdiqləyirik. Bununla belə məktəblərdə
dinin tədrisi ilə bağlı hər hansı bir fikir ortalığa atılanda, hər hansı bir
təklif irəli sürüləndə, dərhal məsələni siyasiləşdiririk, ölkə Konstitusiyasını
önə çəkirik, təhsilin dünyəvi xarakterini qabardırıq.
Bir mühüm məqamı unuduruq
ki, dini siyasiləşdirməyin özü elə dini savadsızlqdan, siyasi ambisiyalardan
irəli gələn haldır. Artıq neçə illərdən bəridir ki, bir çox alimlər, ictimai
xadimlər, tanınmış ziyalılar məktəblərdə dinin tədrisinin zəruriliyini
əsaslandırmaqla yanaşı, bunu cəmiyyətə lazım olan, onun tələbat duyduğu,
əslində çoxdan həyata keçirilməsi gərəkən bir məsələ kimi dəyərləndirirlər.
"Insanlar xalqının ədəbiyyatını, tarixini, hətta musiqisini məktəblərdə
öyrənirsə, niyə də dinini öyrənməsin?", "Insanların öz mənəvi irsini
məktəbdə öyrənməsinə niyə haqqı olmasın ki?" kimi suallar qoyanların, "Nə qədər
yeniyetmə və gəncimiz radikal-ekstremist, yaxud destruktiv dini cərəyanların
təsiri altına düşüb, çünki məktəblərdə dini öyrətməyiblər ", "Uşaqların din
haqqında bilikləri, məlumatları məktəblərdən alması həm onların mənəvi
tərbiyəsi üçün faydalıdır, həm də gələcəkdə dini təsadüfi adamlardan
öyrənmələrinin qarşısını almış olur" qənaətində olanların, gec-tez orta
məktəblərdə dini dərslərin tədris olunacağına əminlik bildirənlərin sayı
yetərincədir.
Bununla yanaşı uşaqlara tolerantlıq, bütün dinlərə hörmət ruhunu tərbiyə etmək üçün dərsliklərdə lazımı məlumatların olmasını deyənlər, dini tədris edə biləcək pedaqoji təmayüllü mütəxəssislərin olmamasını səbəb gətirənlər, hətta orta məktəblərdə dinin tədris olunmasını dünyəvi dövlətin təməl prinsipləri və dəyərləri ilə ziddiyət təşkil etməsinə eyham vuranlar da var.
Təhsil Nazirliyi isə öz mövqeyində israrlıdır ki, ümumi təhsil pilləsinin hər bir səviyyəsində tədrisi nəzərdə tutulan fənlər Azərbaycan Respublikasının Nazirlər kabinetinin qərarı ilə təsdiq edilən ümumi təhsil pilləsinin dövlət standartları və proqramları sənədində ümumi təhsil pilləsinin heç bir səviyyəsində din tədrisi ilə bağlı fənn nəzərdə tutulmayıb.
Bununla yanaşı uşaqlara tolerantlıq, bütün dinlərə hörmət ruhunu tərbiyə etmək üçün dərsliklərdə lazımı məlumatların olmasını deyənlər, dini tədris edə biləcək pedaqoji təmayüllü mütəxəssislərin olmamasını səbəb gətirənlər, hətta orta məktəblərdə dinin tədris olunmasını dünyəvi dövlətin təməl prinsipləri və dəyərləri ilə ziddiyət təşkil etməsinə eyham vuranlar da var.
Təhsil Nazirliyi isə öz mövqeyində israrlıdır ki, ümumi təhsil pilləsinin hər bir səviyyəsində tədrisi nəzərdə tutulan fənlər Azərbaycan Respublikasının Nazirlər kabinetinin qərarı ilə təsdiq edilən ümumi təhsil pilləsinin dövlət standartları və proqramları sənədində ümumi təhsil pilləsinin heç bir səviyyəsində din tədrisi ilə bağlı fənn nəzərdə tutulmayıb.
Fənnin adı nə olsun, dərsi
necə keçək, kimlər dərs desin, hansı materialdan istifadə edək, ədəbiyyat
haradan götürülsün, maliyyə haradan tapılsın? Orta məktəblərdə dinlər, ilk
növbədə islam dini, bu dinin bəşəri mahiyyəti, tarixi şəxsiyyətləri, islam
mədəniyyəti və mənəviyyatı, insanlara təlqin etdiyi mənəvi dəyərlərlə bağlı
"Həyat bilgisi” fənni vasitəsi ilə şagirdlərə çatdırılan məlumatları
yetərli hesab etmək olarmı? Orta məktəblərdə təməl biliklərinə yiyələnmədən ali
təhsil səviyyəsində alnan biliklərin davamlılığına təmınat vermək nə dərəcədə
etibarlı sayıla bilər?
Bakı İslam Universitetinin və ya BDU-nun ilahiyyat fakultəsinin yetirmələri bu fənnin tədrisinə yararlı hesab oluna bilərlərmi? Xaricdə dini təhsil alanların və ya xaricdən dəvət olunanların xidmətinə bel bağlamaq olarmı? Bəlkə hesab edirik ki, dinin tədrisi dini təriqətlərə, sektalara qoşulanların sayını bir az da artıracaq? Bəlkə də elə gündən-günə artmaqda olan bu proseslərin qarşısını almaqda ən optimal variant məktəblərdə ətraflı dini bilgilərin verilməsi ola bilər?
Bir təhsil işçisi kimi İmmanuil Kantın "Pedaqogika haqqında” traktatından bir parçanı xatırlatmağı özümə borc bilirəm "Uşaqların dini baxımdan tərbiyəsinə gəldikdə, hər şeydən əvvəl aşağıdakı sual qarşıya çıxır: erkən çağlarından uşaqlara dini anlayışları təlim etmək lazımdırmı? Bununla bağlı pedaqogikada çoxlu mübahisələr olmuşdur. Dini anlayışlar zəruri şəkildə ilahiyyatı nəzərdə tutur. Hələ insanlara, özlərini tanımayan cavanlara ilahiyyatı öyrətmək olarmı? Ümumiyyətlə, vəzifəsinin nə olduğunu bilməyən cavanlar Allah qarşısında birbaşa borclarını başa düşmək iqtidarındadırlarmı? Bir şey aydındır: əgər uşaqlar Ali Varlığa ehtiramı ifadə edən heç bir fəaliyyətdə iştirak etməsəydilər, hətta Allahın adını belə eşitməsəydilər, onda onları əvvəlcə insanın təyinatı və onun nəyə layiq olduğu ilə tanış etmək, mühakimə yürütmək qabiliyyətini inkişaf etdirmək, təbiətin əsərlərinin nizamını və gözəlliyini izah etmək, bundan əlavə, dünya haqqında daha ətraflı məlumat vermək və yalnız bundan sonra Ali Varlıq, Qanunverici anlayışını onlara açıqlamaq ağlabatan olardı. Lakin bir çox səbəblərə görə bu mümkün olmadığından, əgər biz uşaqlara Allah haqqında yalnız sonralar dərs keçmək istəsək, bu onlarda ya laqeydlik, yaxud onun qüdrəti qarşısında qorxu təlqin edər. Axı onlar lap əzəldən Allahın adını eşidir, ona ümumən göstərilən ehtiramın əlamətləri ilə tanış olurlar. Allahdan qorxunun uşaqların fantaziyasında kök salmasından ehtiyat etmək əsas olduğuna görə, bundan çəkinmək üçün onlara öncədən dini anlayışları təlqin etmək lazımdır. Beləliklə, mənəviyyat əvvəl gəlməlidir, ilahiyyat onu izləməlidir. Din elə bunun özüdür”.
Suallar çoxdur. Məsələ isə hələ də açıq olaraq qalmaqdadır. Bir həqiqəti qəbul etməliyik ki, məktəblərdə dini biliklərin verilməsi dini simvolların təhsil ocağına daşınması demək deyil, dindarlar ordusu yetişdirmək demək deyil, insanların bir qisminin ifrat dərəcədə dindarlaşmasının, digərlərinin elementar təsəvvürlərdən məhrum edilməsinin, başqa sözlə cəmiyyətin qütbləşməsinin qarşısını almaq, bütün vətəndaşları bir araya gətirmək, dini dəyərlərlə dini fanatizm və mövhumatın tam fərqli şeylər olduğunu anlatmaq deməkdir. Söhbət dinin bəşəri və mənəvı dəyər kimi artıq həyat tərzimizə çevrilməsi ilə nəhayət razılaşmalı olduğumuzdan, daim gündəmimizdə olan bir məsələ ətrafında orta məxrəcə gəlib, pedaqoqlarımızın, təhsil üzrə mütəxəssislərimizin, tanınmış ziyalılarımızın və din xadimlərimizin bir araya gələrək məsələni birdəfəlik çözmək iradəsindən, problemı şərh etmək deyil, problemin üstünə yeriməkdən gedir.
Məsələyə kimin necə münasibət bəsləməsi və problemin necə sonunclanacağına müdaxilə edə bilmərəm, bircə ona öz əminliyimi bildirə bilərəm ki, yeniyetmə və gənclərimizin məktəb illərindən əldə etdyi dini bilgilərə, bütövlükdə mənəvi və bəşəri dəyərlərə sahiblənməsində nə isə bir çatışmazlıq, sanki yarımçıqlıq var və bu kəsr gec və ya tez aradan qaldırılmalıdır.
Qlobal.Az
Bakı İslam Universitetinin və ya BDU-nun ilahiyyat fakultəsinin yetirmələri bu fənnin tədrisinə yararlı hesab oluna bilərlərmi? Xaricdə dini təhsil alanların və ya xaricdən dəvət olunanların xidmətinə bel bağlamaq olarmı? Bəlkə hesab edirik ki, dinin tədrisi dini təriqətlərə, sektalara qoşulanların sayını bir az da artıracaq? Bəlkə də elə gündən-günə artmaqda olan bu proseslərin qarşısını almaqda ən optimal variant məktəblərdə ətraflı dini bilgilərin verilməsi ola bilər?
Bir təhsil işçisi kimi İmmanuil Kantın "Pedaqogika haqqında” traktatından bir parçanı xatırlatmağı özümə borc bilirəm "Uşaqların dini baxımdan tərbiyəsinə gəldikdə, hər şeydən əvvəl aşağıdakı sual qarşıya çıxır: erkən çağlarından uşaqlara dini anlayışları təlim etmək lazımdırmı? Bununla bağlı pedaqogikada çoxlu mübahisələr olmuşdur. Dini anlayışlar zəruri şəkildə ilahiyyatı nəzərdə tutur. Hələ insanlara, özlərini tanımayan cavanlara ilahiyyatı öyrətmək olarmı? Ümumiyyətlə, vəzifəsinin nə olduğunu bilməyən cavanlar Allah qarşısında birbaşa borclarını başa düşmək iqtidarındadırlarmı? Bir şey aydındır: əgər uşaqlar Ali Varlığa ehtiramı ifadə edən heç bir fəaliyyətdə iştirak etməsəydilər, hətta Allahın adını belə eşitməsəydilər, onda onları əvvəlcə insanın təyinatı və onun nəyə layiq olduğu ilə tanış etmək, mühakimə yürütmək qabiliyyətini inkişaf etdirmək, təbiətin əsərlərinin nizamını və gözəlliyini izah etmək, bundan əlavə, dünya haqqında daha ətraflı məlumat vermək və yalnız bundan sonra Ali Varlıq, Qanunverici anlayışını onlara açıqlamaq ağlabatan olardı. Lakin bir çox səbəblərə görə bu mümkün olmadığından, əgər biz uşaqlara Allah haqqında yalnız sonralar dərs keçmək istəsək, bu onlarda ya laqeydlik, yaxud onun qüdrəti qarşısında qorxu təlqin edər. Axı onlar lap əzəldən Allahın adını eşidir, ona ümumən göstərilən ehtiramın əlamətləri ilə tanış olurlar. Allahdan qorxunun uşaqların fantaziyasında kök salmasından ehtiyat etmək əsas olduğuna görə, bundan çəkinmək üçün onlara öncədən dini anlayışları təlqin etmək lazımdır. Beləliklə, mənəviyyat əvvəl gəlməlidir, ilahiyyat onu izləməlidir. Din elə bunun özüdür”.
Suallar çoxdur. Məsələ isə hələ də açıq olaraq qalmaqdadır. Bir həqiqəti qəbul etməliyik ki, məktəblərdə dini biliklərin verilməsi dini simvolların təhsil ocağına daşınması demək deyil, dindarlar ordusu yetişdirmək demək deyil, insanların bir qisminin ifrat dərəcədə dindarlaşmasının, digərlərinin elementar təsəvvürlərdən məhrum edilməsinin, başqa sözlə cəmiyyətin qütbləşməsinin qarşısını almaq, bütün vətəndaşları bir araya gətirmək, dini dəyərlərlə dini fanatizm və mövhumatın tam fərqli şeylər olduğunu anlatmaq deməkdir. Söhbət dinin bəşəri və mənəvı dəyər kimi artıq həyat tərzimizə çevrilməsi ilə nəhayət razılaşmalı olduğumuzdan, daim gündəmimizdə olan bir məsələ ətrafında orta məxrəcə gəlib, pedaqoqlarımızın, təhsil üzrə mütəxəssislərimizin, tanınmış ziyalılarımızın və din xadimlərimizin bir araya gələrək məsələni birdəfəlik çözmək iradəsindən, problemı şərh etmək deyil, problemin üstünə yeriməkdən gedir.
Məsələyə kimin necə münasibət bəsləməsi və problemin necə sonunclanacağına müdaxilə edə bilmərəm, bircə ona öz əminliyimi bildirə bilərəm ki, yeniyetmə və gənclərimizin məktəb illərindən əldə etdyi dini bilgilərə, bütövlükdə mənəvi və bəşəri dəyərlərə sahiblənməsində nə isə bir çatışmazlıq, sanki yarımçıqlıq var və bu kəsr gec və ya tez aradan qaldırılmalıdır.
Qlobal.Az